Cukrzyca zaliczana jest do grupy chorób cywilizacyjnych, które diagnozowane są u rosnącego odsetka ludzkiej populacji. Jest to bardzo niebezpieczna choroba metaboliczna, która przez dłuższy czas może rozwijać się w ukryciu. Wczesne wykrycie cukrzycy oraz rozpoczęcie leczenia tej choroby pozwala zmniejszyć ryzyko związane z poważnymi powikłaniami. Niestety, wielu chorych dowiaduje się, że ma cukrzycę, gdy dojdzie do uszkodzeń m.in. w obrębie naczyń krwionośnych i nerwów. Bardzo często rozpoznanie stawiane jest w momencie, gdy na skutek nagłego wzrostu stężenia glukozy we krwi dojdzie do utraty przytomności i pojawi się bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia chorego. Życie z cukrzycą nie oznacza konieczności rezygnacji z przyjemności i pasji, bo choroba ta pozwala normalnie funkcjonować, o ile przestrzegamy zaleceń lekarza i zwracamy uwagę na indeks glikemiczny pokarmów, z których składa się codzienny jadłospis.
Podstawowe zasady diety cukrzycowej
Podstawowe zasady diety cukrzycowej uwzględniają właściwe nawyki żywieniowe oraz zdrowe odżywianie, które zalecane jest nie tylko dla osób chorych, ale także osób zdrowych.
Każdy, kto chce zadbać o zdrowie, powinien stosować się do podstawowych zasad zdrowego odżywiania i wypracować prawidłowe nawyki żywieniowe, które uwzględniają:
- Regularne spożywanie posiłków, które pomaga utrzymać prawidłowy poziom glukozy we krwi i zapobiega niedocukrzeniu. Osoby chorujące na cukrzycę powinny spożywać 3-5 prawidłowo zbilansowanych posiłków (w zależności od wskazań lekarza), unikać zbyt długich przerw pomiędzy kolejnymi posiłkami oraz komponować codzienny jadłospis, rezygnując z produktów o wysokim indeksie glikemicznym, produktów wysoko przetworzonych, które nie mają wysokich wartości odżywczych (np. fast-foody, dania instant, słone przekąski, produkty z białej mąki, słodycze, napoje gazowane), a także produktów, w których znajdują się nasycone kwasy tłuszczowe.
- Spożywanie produktów o niskim stopniu przetworzenia – rezygnacja z żywności, która jest źródłem cukru dodanego, soli, a także m.in. izomerów trans kwasów tłuszczowych, ułatwia kontrolowanie poziomu glukozy we krwi i redukuje ryzyko związane z miażdżycą, nadciśnieniem tętniczym i chorobą wieńcową.
- Komponowanie jadłospisu zgodnie z Piramidą Zdrowego Żywienia.
- Kontrolowanie liczby spożywanych kalorii – kaloryczność codziennej diety powinna zostać dopasowana do zapotrzebowania kalorycznego.
- Stosowanie diety o obniżonej kaloryczności, jeżeli występuje nadwaga lub otyłość, a także konsultację z dietetykiem, który pomoże dobrać dietę odchudzającą do indywidualnych potrzeb cukrzyka.
- Stosowanie urozmaiconej diety, bogatej w białko, węglowodany złożone, zdrowe tłuszcze oraz witaminy i składniki mineralne.
Ze względu na zwiększone ryzyko występowania nadciśnienia tętniczego, zaburzeń lipidowych oraz schorzeń sercowo-naczyniowych osoby chorujące na cukrzycę oraz osoby zagrożone jej rozwojem powinny ograniczyć spożycie produktów o wysokiej zawartości tłuszczu zwierzęcego (np. pełnotłuste produkty mleczne, masło, smalec, tłuste mięsa i wędliny, sery żółte i sery pleśniowe, wyroby garmażeryjne), zastępując tłuszcze nasycone zdrowymi tłuszczami pochodzenia roślinnego oraz tłuszczem rybim, które dostarczają do organizmu cenne kwasy tłuszczowe jedno i wielonienasycone, a także m.in. witaminę D i witaminę E. Dietetycy zalecają, aby ograniczyć napoje alkoholowe, które zawierają cukry proste i mogą przyczyniać się do wystąpienia problemów z kontrolowaniem glikemii.
Zgodnie z zasadą zdrowego talerza, którą powinny stosować również osoby, które nie chorują na cukrzycę, każdy posiłek powinien składać się z niskoskrobiowych warzyw, które zapełnią połowę talerza, a także węglowodanów złożonych i białka, które zapełnią po ¼ talerza.
Priorytetem w diecie cukrzycowej jest utrzymanie prawidłowego stężenia glukozy we krwi. Osoby zdrowe, które komponują swój jadłospis zgodnie z powyższymi zasadami, redukują ryzyko rozwoju cukrzycy i innych chorób cywilizacyjnych. Aby zapobiegać nagłym skokom poziomu cukru we krwi, należy spożywać produkty o niskim indeksie glikemicznym.
Czytaj też:
Jaki jest prawidłowy poziom cukru we krwi z palca? Normy i interpretacja wyników
Dieta cukrzycowa – co wolno jeść?
Wbrew pozorom, dieta dla cukrzyka nie uwzględnia całkowitej rezygnacji ze spożywania węglowodanów, które stanowią paliwo dla naszego mózgu. Osoby chorujące na cukrzycę oraz osoby zdrowe powinny komponować swój jadłospis, uwzględniając przede wszystkim naturalne źródła węglowodanów złożonych, które nie powodują nagłego wzrostu stężenia glukozy we krwi. W diecie osób chorujących na cukrzycę powinny znaleźć się produkty pełnoziarniste (m.in. pieczywo razowe, ciemne makarony, płatki owsiane i gruboziarniste kasze), które nie tylko stanowią źródło długo trawionych węglowodanów, ale także witamin, minerałów i błonnika pokarmowego, białko, którego źródłem jest m.in. chude mięso i chude przetwory mleczne oraz zdrowe tłuszcze.
Dieta cukrzycowa komponowana jest zgodnie z indywidualnymi potrzebami osoby chorej, uwzględniając pokarmy dozwolone dla cukrzyków. Lista produktów dozwolonych dla cukrzyków jest długa, co pozwala komponować zdrowy, pełnowartościowy pod względem odżywczym jadłospis i cieszyć się smakiem spożywanych posiłków, które są dopasowane do preferencji żywieniowych.
Dieta cukrzycowa bazuje na podstawowych zasadach zdrowego odżywiania. Produkty wskazane w diecie cukrzyka to produkty naturalne, nieprzetworzone o niskim indeksie glikemicznym, do których zaliczamy:
- pełnoziarniste produkty zbożowe,
- chude mięso i wędliny,
- ryby,
- jajka,
- chudy nabiał,
- warzywa o niskiej zawartości skrobi,
- nasiona roślin strączkowych,
- oliwy i oleje roślinne.
Mitem jest, że osoby chore na cukrzycę nie mogą jeść owoców. Nie wszystkie owoce są zakazane w diecie cukrzyków. Osoby z cukrzycą mogą jeść owoce o niskim indeksie glikemicznym w ilości nieprzekraczającej 300 g na dobę. Najlepiej sięgać po awokado, czarną i czerwoną porzeczkę, borówki, maliny, truskawki, wiśnie, grejpfruty, gruszki, mandarynki, marakuję, świeże morele, brzoskwinie i jabłka. Warto wybierać owoce mniej dojrzałe, których IG jest niższe.
Komponowanie codziennego jadłospisu diety cukrzycowej może początkowo wydawać się trudne, jednak, korzystając z pomocy dietetyka, a także np. dostępnych w Internecie przykładowych jadłospisów i tabeli indeksu glikemicznego pokarmów, można jeść zdrowo i smacznie, bez obaw o wystąpienie nagłych skoków glukozy we krwi.
Produkty przeciwwskazane w diecie cukrzycowej
Produkty zakazane w diecie cukrzycowej to produkty o wysokim indeksie glikemicznym, które powodują nagłe skoki poziomu glukozy we krwi, produkty wysoko przetworzone, które stanowią źródło szkodliwych tłuszczów nasyconych, cukru dodanego, soli i dodatków do żywności, a także pokarmy bogate w węglowodany proste. Nie należy również spożywać słodyczy, napojów gazowanych oraz napojów i soków owocowych o wysokiej zawartości cukrów prostych.
Podsumowując, dieta cukrzycowa to dieta, która nie wymaga ogromnych wyrzeczeń. Jej zasady nie są skomplikowane – bazuje ona na podstawowych zasadach zdrowego odżywiania, które uwzględniają m.in. regularne spożywanie posiłków, spożywanie produktów nieprzetworzonych oraz przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów. Trzeba pamiętać, że stosowanie diety cukrzycowej wymaga kontrolowania kaloryczności posiłków, która powinna być dopasowana do indywidualnego zapotrzebowania kalorycznego osoby chorej.
Osoby z cukrzycą typu 1 i typu 2 mogą spożywać węglowodany złożone, białko i zdrowe tłuszcze w odpowiednio dobranych do stanu zdrowia proporcjach, które najlepiej skonsultować z dietetykiem, bo np. osoby z nadwagą i bez schorzeń nerek, powinny zwiększyć spożycie zapewniającego długie uczucie sytości białka, zmniejszając spożycie węglowodanów.
Co jeszcze warto wiedzieć o cukrzycy?
Cukrzyca to przewlekła, nieuleczalna i bardzo groźna choroba metaboliczna, która związana jest z nieprawidłowym wydzielaniem insuliny lub brakiem odpowiedniej wrażliwości tkanek na jej działanie. W efekcie u chorych na cukrzycę poziom cukru we krwi niebezpiecznie wzrasta, co prowadzi do różnych powikłań. W przebiegu nieleczonej lub nieprawidłowo leczonej cukrzycy może dojść do uszkodzenia m.in. wzroku, nerek oraz naczyń krwionośnych i nerwów. U chorych na cukrzycę występuje zwiększone ryzyko chorób serca i układu krążenia, co ma związek m.in. z nasileniem się zmian miażdżycowych.
W około 90% przypadków diagnozowana jest cukrzyca typu 2, której rozwój poprzedza występowanie tzw. stanu przedcukrzycowego. Rozwojowi cukrzycy typu 2 można zapobiegać, stosując zdrową, odpowiednio zbilansowaną dietę i pamiętając o codziennej aktywności fizycznej. Cukrzyca typu 2 najczęściej ujawnia się u osób dorosłych.
Cukrzyca typu 1 w większości przypadków ujawnia się u dzieci, młodzieży i młodych dorosłych. Ten typ cukrzycy związany jest z uszkodzeniem trzustki, która nie wytwarza insuliny.
Według Światowej Organizacji Zdrowia cukrzyca jest chorobą, która towarzyszy ludzkości od wielu wieków, ale w ostatnich dekadach liczba chorych dynamicznie wzrasta, co sprawia, że cukrzyca zaczyna przybierać wymiary epidemii. Dotyczy to przede wszystkim związanej ze stosowaną dietą i trybem życia cukrzycy typu 2, której rozwojem zagrożone są m.in.: osoby z nadwagą i otyłością oraz osoby prowadzące siedzący tryb życia. Ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 zwiększają również czynniki genetyczne.
Zgodnie z danymi statystycznymi – każdego roku liczba chorych na cukrzycę typu 2 zwiększa się o około 11%.
W wielu przypadkach cukrzyca pozostaje nierozpoznana przez dłuższy czas, siejąc spustoszenie w organizmie. Wczesne wykrycie cukrzycy ułatwia regularne wykonywanie badań profilaktycznych krwi, które uwzględniają m.in. oznaczenie poziomu cukru we krwi na czczo.
Według danych Międzynarodowej Federacji Diabetologicznej w 2021 r. na cukrzycę chorowało 537 milionów ludzi na świecie. W Polsce cukrzyca została zdiagnozowana u blisko 3 milionów osób. Międzynarodowa Federacja Diabetologiczna przewiduje, że liczba osób, które w różnym wieku chorują na cukrzycę, wzrośnie w ciągu 12 lat do blisko 800 milionów.
Trzeba pamiętać, że nieleczona cukrzyca, która powoduje wzrost glikemii, prowadzi do groźnych powikłań, niszcząc m.in. układ sercowo-naczyniowy, nerki i narząd wzroku. Częste powikłania nieleczonej lub nieprawidłowo leczonej cukrzycy to m.in. udar mózgu, zawał serca, niewydolność nerek, a także rozwój stopy cukrzycowej, retinopatii cukrzycowej oraz neuropatii cukrzycowej.
Ryzyko rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego oraz rozwoju cukrzycy typu 2 zwiększa zespół metaboliczny. Zespół metaboliczny związany jest nadmierną masą ciała, w szczególności występowaniem otyłości brzusznej, nadciśnienia tętniczego oraz zaburzeń przemian metabolicznych lipidów i glukozy.
Czytaj też:
Zespół metaboliczny – co to jest, przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie
Na zespół metaboliczny wskazują następujące rzeczy:
- stężenie trójglicerydów we krwi >150 mg/dl;
- stężenie cholesterolu HDL <40 mg/dl u mężczyzn i <50 mg/dl u kobiet;
- ciśnienie tętnicze krwi >130/85 mmHg;
- poziom cukru we krwi na czczo >100 mg/dl.
Należy pamiętać, że najczęściej diagnozowanej cukrzycy typu 2 można zapobiegać. Zmiana nawyków żywieniowych i codzienna aktywność fizyczna pozwalają zmniejszyć ryzyko zachorowania na to przewlekłe schorzenie.
Inne rodzaje cukrzycy to m.in. cukrzyca ciążowa, która diagnozowana jest u kobiet ciężarnych. W przypadku cukrzycy ciążowej nie mamy do czynienia z chorobą przewlekłą – po urodzeniu dziecka organizm zaczyna funkcjonować w prawidłowy sposób.
Jak wygląda leczenie cukrzycy?
Leczenie cukrzycy zależy od jej typu. Leczenie cukrzycy typu 1 zawsze wymaga przyjmowania insuliny, której komórki trzustki nie wydzielają. Leczenie cukrzycy typu 2 nie zawsze wymaga przyjmowania insuliny, jednak lekarze podkreślają, że rośnie liczba chorych, u których musi zostać rozpoczęte leczenie farmakologiczne.
Zarówno w przebiegu cukrzycy typu 1, jak i cukrzycy typu 2 stosowana jest odpowiednio skomponowana dieta cukrzycowa, która uwzględnia przede wszystkim produkty o niskim indeksie glikemicznym.
Prawidłowa dieta przy cukrzycy pozwala utrzymać prawidłowe stężenie glukozy we krwi oraz zapobiega poważnym powikłaniom cukrzycy. Osoby, u których została zdiagnozowana cukrzyca, powinny skonsultować się z dietetykiem, który pomoże ułożyć jadłospis, uwzględniający indywidualne potrzeby osoby chorej m.in. wiek, płeć, występowanie chorób współistniejących, a także poziom aktywności fizycznej.
Warto pamiętać, że istotnym elementem leczenia cukrzycy oraz zapobiegania jej powikłaniom, jest również aktywność fizyczna, która nie tylko usprawnia funkcjonowanie organizmu, przyczyniając się do stabilizacji poziomu glukozy we krwi, ale także wspiera redukcję nadmiaru kilogramów i pomaga w utrzymaniu prawidłowej masy ciała.
Czytaj też:
Zioła na cukrzycę – co warto stosować jako uzupełnienie terapii (nie zamiast leczenia)?
Źródła:
- Mirosław Jarosz, Cukrzyca. Zapobieganie i leczenie, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2007
- Leszek Czupryniak, Krzysztof Strojek, Diabetologia 2020, wydawnictwo Via Medica, 2020
