Drobnoustroje kojarzą się nam z zagrożeniem. Nie ma w tym nic dziwnego, bo wywołują różne choroby, jednak niektóre z nich sprzyjają naszemu zdrowiu. W organizmie człowieka żyją biliony różnych drobnoustrojów np. bakterii, które pełnią bardzo ważne funkcje, tworząc m.in. naturalną florę bakteryjną jelit, skóry, jamy ustnej i układu moczowo-płciowego.
Mikrobiom a mikrobiota
Mikrobiom to zespół mikroorganizmów, które występują w danym środowisku. Mikrobiom człowieka to termin, który odnosi się do wszystkich drobnoustrojów w organizmie człowieka. Określenia tego używa się w stosunku do zbioru genomów drobnoustrojów, które zamieszkują ludzki organizm, pełniąc w nim rozmaite funkcje. Z kolei „mikrobiota” to termin, który znajduje zastosowanie w przypadku podziału drobnoustrojów pod względem środowiska ich występowania. „Mikrobiom” i „mikrobiota” to terminy stosowane zamiennie, choć ich znaczenie nieco się różni.
Często nie zdajemy sobie sprawy z tego, że organizm człowieka jest miejscem bytowania różnych mikroorganizmów. Nie widzimy ich, jednak mają one wpływ na nasze zdrowie oraz samopoczucie. Wpływ ten nie zawsze jest pozytywny. Mikrobiom człowieka może się zmienić pod wpływem działania różnych czynników, co wiąże się z ryzykiem zaburzenia równowagi oraz nadmiernego namnażania się drobnoustrojów o chorobotwórczym działaniu.
Liczne badania dowiodły, że mikrobiom każdego z nas nieco się różni. Ma to związek m.in. ze stosowaną dietą, trybem życia, pochodzeniem etnicznym oraz miejscem zamieszkania. Osoby często podróżujące, zwłaszcza do rejonów świata, w których jest niski poziom higieny, wykształcają odporność na niektóre schorzenia, dzięki zmianie flory bakteryjnej układu pokarmowego. Jak pokazują współczesne badania, mikrobiom człowieka nie pozostaje bez wpływu na funkcjonowanie całego organizmu.
Ogół genomów drobnoustrojów, które zamieszkują ludzki organizm, czyli mikrobiom, wpływa na naszą odporność, wspierając mechanizmy obronne. W jego skład wchodzą m.in. mikroorganizmy komensale i symbiotyczne, a ich właściwa ilość pozwala utrzymać na odpowiednim poziomie kolonie bakterii i innych drobnoustrojów, których nadmierne namnażanie się prowadzi do rozwoju choroby.
Rodzaje mikrobioty
Mikrobiotą nazywamy drobnoustroje, które zamieszkują określone środowisko. Może to być m.in. skóra, jama ustna, przewód pokarmowy, układ moczowo-płciowy. Dzięki rozwojowi technik badań molekularnych naukowcy mogą nie tylko wyodrębnić poszczególne drobnoustroje spośród wielu różnych mikroorganizmów, ale także dokładnie je policzyć. Rozwój technik badawczych pozwolił także poznać wpływ mikrobiomu na ogólne zdrowie oraz środowisko, które ona zamieszkuje.
Mikrobiota fizjologiczna
Drobnoustroje to fizjologiczny element organizmu człowieka, który ma duże znaczenie dla zdrowia. Mikrobiota różnych środowisk bierze udział w utrzymaniu odpowiedniego statusu immunologicznego. Zaburzenia jej składu, nadmierne namnażanie się lub brak poszczególnych mikroorganizmów, powodują problemy ze zdrowiem.
Mikrobiota fizjologiczna zmienia się z wiekiem i jest zależna od płci. Oddziałują na nią rozmaite czynniki m.in. czynniki środowiskowe, dieta, stres, detergenty, leki. W prawidłowo funkcjonującym organizmie niewielkie zaburzenia mikrobioty nie są poważnym problemem, jednak w momencie osłabienia, które jest spowodowane chorobą, mogą one doprowadzić do wystąpienia znacznych zaburzeń i pojawienia się uciążliwych objawów.
Bakterie w przewodzie pokarmowym. Mikrobiom przewodu pokarmowego
Mikrobiota przewodu pokarmowego ma wpływ na ogólne funkcjonowanie naszego organizmu. Tworzą ją m.in. drobnoustroje, które przedostają się do naszego ciała wraz ze spożywanymi pokarmami i wodą. Bakterie nie tylko chronią jelita, ale także mają znaczący wpływ na występowanie pewnych chorób. W skład mikrobiomu przewodu pokarmowego wchodzą głównie bakterie z 4 podgrup: Firmicutes (64%) Bacteroides (23%) Proteobacteria (8%) Actinobacteria (3%)
Układ pokarmowy jest swoistym ekosystemem, w którym musi zostać utrzymana równowaga. Przez długi czas sądzono, że ze względu na kwaśne środowisko żołądek jest sterylnym odcinkiem przewodu pokarmowego. Badania dowiodły, że bytują w nim mikroorganizmy, które są odporne na działanie kwasu żołądkowego. Zaliczamy do nich m.in. bakterię Helicobacter pylori. Nie każdy drobnoustrój jest przystosowany do przetrwania w trudnym środowisku żołądka, dlatego jest on zaliczany do grupy najmniej skolonizowanych przez bakterie narządów. Mniej liczne kolonie drobnoustrojów zasiedlają także przewód pokarmowy oraz dwunastnicę.
Mikrobiom jelitowy. Bakterie jelitowe
Bogate życie toczy się jednak w naszych jelitach, które stanowią tzw. drugi mózg. Tutaj mikroorganizmy mają idealne warunki do rozwoju, co sprawia, że flora bakteryjna jelit może ważyć nawet 2 kg. Tworzą ją nie tylko wspomniane wcześniej tzw. dobre bakterie np. bakterie kwasu mlekowego, ale także inne drobnoustroje, do których zaliczamy wirusy i grzyby. Są one niezbędne do utrzymania odpowiedniej homeostazy i odporności jelit. Mikrobiota jelitowa wpływa na wiele aspektów naszej fizjologii, a jej odpowiedni skład odgrywa istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu naszego organizmu.
Do momentu, gdy utrzymywana jest równowaga pomiędzy bakteriami, wirusami i grzybami, możemy cieszyć się zdrowiem i dobrym samopoczuciem. W momencie, gdy np. zaczniemy stosować antybiotyki, które zabiją florę bakteryjną, pozostałe w jelitach grzyby i wirusy mogą zacząć się nadmiernie namnażać, wywołując chorobę.
Układ pokarmowy jest szczególnie bogaty w różnego rodzaju drobnoustroje. Są one obecne nie tylko we wnętrzu poszczególnych narządów, ale także wydalamy je z kałem. Ten materiał biologiczny służy w celach badawczych, pozwalając ocenić skład ilościowy i jakościowy mikrobioty.
Nie bez przyczyny mówi się, że odporność organizmu pochodzi z jelit. Mikrobiota układu pokarmowego ma ogromny wpływ na funkcjonowanie naszego układu immunologicznego. Jej odpowiedni skład pozwala na szybką eliminację szkodliwych drobnoustrojów, które przedostają się do wnętrza naszego ciała.
Co więcej, bakterie jelitowe odpowiadają za efektywność przebiegu mechanizmów obronnych organizmu – szacuje się, że odporność może w nawet 80% zależeć od pracy jelit, na którą wpływa mikrobiota. Wraz z wiekiem naturalnie zmienia się skład mikrobiomu jelitowego, ponieważ zależy on głównie od diety.
Mikrobiota skóry
Środowiskiem zamieszkiwanym przez różnego rodzaju mikroorganizmy jest także nasza skóra. To największy z narządów, którego głównym zadaniem jest ochrona wnętrza organizmu przed różnymi zagrożeniami. Skóra nie powinna być środowiskiem jałowym. Często sami przyczyniamy się do jej wyjałowienia, stosując niszczące naturalną mikrobiotę środki myjące oraz kosmetyki.
Różnorodność mikroorganizmów, które bytują na skórze, zależy od panujących w danym rejonie ciała warunków. Najwięcej bakterii, grzybów i innych mikroorganizmów zasiedla wilgotne rejony np. pachy, pachwiny i obszary ciała, na których licznie występują gruczoły łojowe. Przeważają wśród nich bakterie gram dodatnie m.in. gronkowce.
Skóra pozbawiona dużej ilości gruczołów łojowych oraz wystawiana na działanie czynników zewnętrznych, co sprzyja jej przesuszeniu, jest zdecydowanie uboższym środowiskiem, jeżeli chodzi o ilość drobnoustrojów. Najmniej mikroorganizmów, które tworzą naturalną mikrobiotę skóry, znajdziemy np. na ramionach.
Mikrobiota jamy ustnej
Mikrobiota jamy ustnej również jest unikalnym i bardzo zróżnicowanym środowiskiem bytowania mikroorganizmów. Kolonizują ją uczestniczące w procesach metabolizowania związków odżywczych bakterie oraz inne drobnoustroje. Badania wykazały, że mikrobiota jamy ustnej może uwzględniać ponad 100 szczepów bakterii gram-dodatnich i gram-ujemnych. Jest ona zależna m.in. od rodzaju spożywanego pokarmu, strefy geograficznej oraz higieny jamy ustnej.
Otwór gębowy stanowi otwarte wrota dla drobnoustrojów, które kolonizują jamę ustną oraz jamę nosowo-gardłową. Mikrobiota jamy ustnej i jamy nosowo-gardłowej również ma wpływ na ogólny stan zdrowia.
Mikrobiota układu moczowo-płciowego
Nie mniej ważną dla zdrowia jest mikrobiota układu moczowo-płciowego. Dba ona o utrzymanie odpowiedniego środowiska, które chroni przed nadmiernym namnażaniem się patogenów, aktywując odpowiedź immunologiczną w przypadku rozwoju infekcji.
Mikrobiota dróg moczowo-płciowych zależna jest od wieku, płci, poziomu hormonów, a także innych czynników. Zaliczamy do nich np. nawyki higieniczne, aktywność seksualną, dietę. Zarówno w przypadku mężczyzn, jak i kobiet drogi moczowo-płciowe są środowiskiem skolonizowanym przez różnego rodzaju mikroorganizmy. W kobiecych drogach rodnych dominują bakterie kwasu mlekowego, które dbają o utrzymanie odpowiedniego pH pochwy. Zaburzenia mikrobioty pochwy prowadzą do rozwoju infekcji intymnych, których najczęstszym podłożem są grzyby i chorobotwórcze bakterie m.in. bakterie kałowe.
Jak dbać o mikrobiom?
Dbanie o mikrobiom jelitowy rozpoczyna się na naszym talerzu. To od sposobu odżywiania zależy w głównej mierze wsparcie korzystnych bakterii jelitowych. Co jeść, a jakie produkty ograniczyć?
Przede wszystkim upewnij się, że jesz dużo warzyw, które zawierają błonnik. Spożywaj m.in. pory, cebule, szparagi, szpinak, brokuły czy karczochy. Wykazano bowiem, że korzystnie wpływają na mikrobiom.
Powinieneś zwrócić także uwagę na probiotyki w diecie. Są one pełne żywych bakterii, które pomogą zapewnić zasiedlenie jelit przez dobre rodzaje drobnoustrojów. Ich dobrym źródłem są np. kiszonki, które dostarczają kwas mlekowy, pełen pożytecznych bakterii. Naturalnych probiotyków dostarczają również fermentowane jogurty i kefiry. Powinny znajdowac się one w meny zdrowego dorosłego człowieka.
Co ograniczyć w diecie? Staraj się eliminować przede wszystkim cukier i żywność przetworzoną. Unikaj także nadmiaru antybiotyków, które są wrogiem zdrowych jelit. Spróbuj ograniczyć także czerwone mięso, zastępując je roślinnymi źródłami białka.
Czytaj też:
Jedzenie i układ odpornościowy – nierozerwalny związekCzytaj też:
Proktolog – co leczy, kiedy się do niego udać