Aby zadbać o zdrowie, powinniśmy dostarczać do organizmu wiele różnych składników pokarmowych. Białko, węglowodany, tłuszcze, a także witaminy i minerały warunkują przebieg podstawowych reakcji biologicznych, wpływając m.in. na procesy metaboliczne.
Jakie funkcje pełni sód?
Sód pełni w organizmie człowieka wiele ważnych funkcji, wpływając m.in. na równowagę wodno-elektrolitową oraz równowagę kwasowo-zasadową. W dzisiejszych czasach niedobór sodu w organizmie człowieka diagnozowany jest bardzo rzadko, bo pierwiastek ten występuje w wielu pokarmach nie tylko w formie naturalnej, ale także pod postacią soli kuchennej. Zdecydowanie częściej mamy do czynienia z nadmiarem sodu w organizmie, któremu sprzyja stosowanie diety bogatej w sól – jest ona w dużych ilościach dodawana m.in. do różnych produktów wysoko przetworzonych. Niedobory sodu we krwi, których przyczyną są najczęściej zaburzenia przyswajania składników odżywczych oraz schorzenia prowadzące do niewydolności ważnych narządów, stanowią zagrożenie dla zdrowia. Podwyższony poziom sodu we krwi także nie sprzyja zdrowiu, prowadząc do rozwoju poważnych schorzeń. W skrajnych przypadkach skutki niedoboru sodu we krwi oraz nadmiaru tego pierwiastka mogą doprowadzić do zagrożenia życia.
Warto dowiedzieć się więcej na temat roli sodu w organizmie, jego źródeł oraz objawów niedoboru i nadmiaru tego pierwiastka, a także dziennego zapotrzebowania na sód, którego nie należy przekraczać.
Rola sodu w organizmie oraz poziom sodu we krwi
Sód to jeden z pierwiastków niezbędnych do przebiegu podstawowych reakcji biologicznych. Pierwiastek ten występuje powszechnie w środowisku, będąc jednym ze składników np. gleby, wody morskiej wód mineralnych oraz minerałów skałotwórczych.
Głównym źródłem sodu w diecie człowieka jest sól kuchenna, która dostarcza do naszego organizmu chlorek sodu.
Utrzymanie prawidłowego poziomu sody we krwi jest niezbędne w celu uniknięcia ryzyka związanego z zaburzeniami czynnościowymi w obrębie błon komórkowych. Sód zatrzymuje wodę w organizmie, zwiększając objętość płynów zewnątrzkomórkowych, jest niezbędny w celu utrzymania prawidłowego ciśnienia osmotycznego, a także równowagi wodno-elektrolitowej i równowagi kwasowo-zasadowej. Dzięki odpowiedniemu stężeniu sodu w organizmie zyskujemy ochronę przed odwodnieniem, dlatego nie jest zalecane stosowanie diety całkowicie pozbawionej źródeł sodu.
Co więcej, sód jest pierwiastkiem, który uczestniczy w przekazywaniu impulsów nerwowych m.in. w obrębie tkanki mięśniowej oraz mięśnia sercowego, a także uczestniczy w transporcie aminokwasów i glukozy do wnętrza komórek. Niedobór sodu prowadzi do stopniowej utraty pobudliwości komórek na skutek zaburzeń w przewodzeniu impulsów nerwowych, a także do poważnych zaburzeń elektrolitowych, które w skrajnych przypadkach, mogą doprowadzić nawet do zgonu.
Sód nie jest pierwiastkiem, który samodzielnie odpowiada m.in. za utrzymanie równowagi wodno-elektrolitowej i równowagi kwasowo-zasadowej, a także ciśnienia osmotycznego. Antagonistą sodu jest potas, który wzmaga wydalanie wody z organizmu, uczestniczy w przekazywaniu impulsów nerwowych i jest niezbędny w celu utrzymania równowagi kwasowo-zasadowej, prawidłowego funkcjonowania tkanki mięśniowej oraz prawidłowej pracy układu nerwowego.
Prawidłowe stężenie sodu w surowicy krwi powinno wynosić 135-145 mmol/L. Przekroczenie norm poziomu sodu we krwi oraz zbyt niski poziom sodu prowadzą do różnych zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu. Początkowo mogą się one objawiać jedynie nieznacznymi zmianami w samopoczuciu np. uczuciem zmęczenia i sennością. Badanie poziomu sodu we krwi i badanie poziomu innych elektrolitów nie jest elementem badań przesiewowych, do których zaliczamy morfologię krwi. Systematycznie powinny wykonywać je osoby, które cierpią na nadciśnienie tętnicze i choroby serca, a także choroby nerek. Badanie sodu i innych elektrolitów powinno się także wykonać, jeżeli doszło do nadmiernej utraty płynów z organizmu na skutek upałów lub choroby np. zatrucia pokarmowego bądź grypy żołądkowej.
Stężenie sodu w organizmie – źródła sodu w diecie
Do organizmu sód dostarczamy najczęściej pod postacią chlorku sodu. Sód jest składnikiem m.in. produktów pochodzenia zwierzęcego, do których zaliczamy mięso i przetwory mleczne, a także znajduje się w kiszonkach i pieczywie. W dużej ilości dodawany jest do produktów wysoko przetworzonych, bo jest głównym składnikiem soli kuchennej, która stosowana jest w celu poprawy smaku oraz konserwowania żywności.
Podniesienie poziomu sodu we krwi najczęściej ma związek z nadmiernym dosalaniem potraw oraz innymi, złymi nawykami żywieniowymi. Dieta bogata w fast-foody, produkty instant, dania gotowe, a także słone przekąski, wędliny, wyroby garmażeryjne, konserwy mięsne i rybne, wędzone produkty spożywcze może doprowadzić do znacznego nadmiaru sodu we krwi. Całkowita rezygnacja ze spożycia soli oraz zawierających ją produktów nie jest możliwa, jednak zdarza się, że diagnozowany jest zbyt niski poziom sodu np. na skutek długotrwałego stosowania diety niskosodowej.
Dzienne zapotrzebowanie na sód u dorosłego człowieka to około 2000 mg. Możemy je zaspokoić, spożywając około 5-6 g soli kuchennej (1 płaska łyżeczka). Nie jest zalecane dosalanie pokarmów w przypadku niemowląt. Dzienne spożycie sodu w przypadku osób dorosłych i dzieci często przekracza zalecane 5-6 g, co w niekorzystny sposób wpływa na funkcjonowanie organizmu.
Niedobór sodu w organizmie – przyczyny hiponatremii i objawy hiponatremii
Najczęściej niedobór sodu (hiponatremia) jest skutkiem ostrych i przewlekłych chorób. Utratę sodu z organizmu powoduje m.in. niewydolność nerek, niewydolność wątroby i niewydolność serca. Niedobór sodu może być również związany z odwodnieniem organizmu, wyczerpującym wysiłkiem fizycznym i pracą fizyczną w bardzo wysokiej temperaturze, która prowadzi do nadmiernego pocenia. Do zaburzeń elektrolitowych, do których zaliczamy niedobór sodu, może również dojść w przebiegu ostrych i przewlekłych chorób, które wywołują biegunkę i wymioty. Do grupy czynników sprzyjających utracie sodu z organizmu zaliczamy stosowanie leków moczopędnych, leków przeczyszczających i nadużywanie alkoholu, które prowadzi do stopniowego obniżania się poziomu sodu we krwi.
Objawy niedoboru sodu to m.in.: zbyt niskie ciśnienie krwi, nasilający się ból głowy, zawroty głowy, zaburzenia koncentracji, nadmierna senność i utrata apetytu. Objawy hiponatremii zależą od stopnia utraty sodu w organizmie. Przy niewielkim niedoborze tego pierwiastka objawy nie są bardzo uciążliwe.
Nadmiar sodu – przyczyny hipernatremii i objawy hipernatremii
Hipernatremia ostra i hipernatremia przewlekła także są niebezpieczne dla zdrowia. Najczęściej ich podłożem są schorzenia wpływające na zwiększenie poziomu sodu w organizmie, a także błędy żywieniowe. Objawy hipernatremii to m.in. nudności i drżenie mięśni. Wysoki poziom sodu we krwi może doprowadzić do śpiączki i udaru mózgu. Przewlekła hipernatremia (nadmiar sodu) znacząco zwiększa ryzyko związane z rozwojem nadciśnienia tętniczego, schorzeń układu sercowo-naczyniowego, otyłości, osteoporozy i raka żołądka. Jej główną przyczyną jest nadużywanie soli oraz stosowanie diety bogatej w produkty wysoko przetworzone.
Czytaj też:
Objawy niedoboru sodu i potasu. Czy niedobór sodu jest groźny?