Chrzan pospolity jest często uprawiany w przydomowych ogrodach oraz rośnie dziko np. na łąkach i nieużytkach. Zarówno korzeń chrzanu, jak i liście chrzanu mają właściwości lecznicze, dlatego bywa nazywany „słowiańskim żeń-szeniem”. Za specyficzny zapach i ostry smak chrzanu odpowiada olejek eteryczny. Chrzan nie nadaje się do obróbki termicznej, ponieważ charakterystyczny olejek eteryczny szybko się ulatnia. Korzeń chrzanu, stosowany do przyprawiania np. sosów, dodawany jest po zakończeniu gotowania, aby nie stracił swojego smaku i aromatu.
Jak wygląda chrzan pospolity?
Choć całe korzenie chrzanu i starty chrzan w słoiczkach możemy kupić w niemal każdym sklepie spożywczym, to często nie wiemy, jak wygląda chrzan pospolity. To wieloletnia roślina uprawna z rodziny kapustowatych, która osiąga od 40 cm do nawet 150 cm wysokości. Chrzan pospolity ma rozgałęzioną w górnej części, gładką, ulistnioną łodygę. Liście chrzanu pospolitego o sercowatej nasadzie, osadzone na długim ogonku, mają podłużnojajowaty lub podłużny kształt i osiągają nawet do 100 cm długości.
W okresie kwitnienia chrzan pospolity pokrywa się niewielkimi, białymi, zebranymi w wiechy kwiatami, a po zapyleniu, zawiązuje owoce w postaci jajowatej lub kulistej łuszczyny. Korzeń chrzanu pospolitego pokryty jest cienką skórką o barwie jasnożółtej. Poznamy go po silnym aromacie i ostrym smaku, dzięki którym można go łatwo odróżnić od korzeni innych roślin, które wyglądem przypominają chrzan.
Chrzan w Polsce występuje pospolicie m.in. na łąkach i nieużytkach. Często uprawiany jest w przydomowych ogrodach ze względu na wysokie walory smakowe oraz możliwość zastosowania jako wsparcie w leczeniu różnych schorzeń np. infekcji dróg oddechowych.
Zastosowanie chrzanu w kuchni
Chrzan zajmuje ważne miejsce w kuchni polskiej. Większość osób stosuje jedynie świeży korzeń chrzanu, jednak wysokie walory smakowe i właściwości lecznicze mają także młode liście chrzanu.
Korzenie chrzanu możemy wykorzystać jako aromatyczną przyprawę do mięs, ryb i wędlin, a także przetworów na zimę np. ogórków kiszonych i ogórków konserwowych. Warto wiedzieć, że chrzan nie poprawia jedynie walorów smakowych przetworów, ale także przedłuża ich trwałość. Tarty korzeń chrzanu tradycyjnie stosowany jest do buraków ćwikłowych, zup i serwowanych do mięs sosów. Tarty chrzan można także dodać np. do majonezu i innych sosów, które stosujemy do kanapek, sałatek i surówek. Świeżo utarty korzeń chrzanu doskonale sprawdza się jako dodatek do białego sera. Młode liście chrzanu można dodawać do sałatek.
Ciekawostka: liście chrzanu zapobiegają szybkiemu psuciu się żywności. W czasach, gdy nie korzystano z lodówek, owijano liśćmi chrzanu np. mięso, wędliny i inne produkty spożywcze, które były przechowywane w ziemiankach.
Chrzan pospolity – właściwości lecznicze
Prozdrowotne właściwości chrzanu związane są z obecnością aktywnych związków, które w pozytywny sposób wpływają na funkcjonowanie ludzkiego organizmu.
Chrzan to roślina lecznicza, która dostarcza do organizmu witaminy i sole mineralne m.in. wapń, siarkę, magnez i fosfor, a także witaminę A, witaminę C, witaminę E i kwas foliowy. W chrzanie znajdują się także inne, korzystnie wpływające na funkcjonowanie organizmu związki np. glikozydy i olejek eteryczny.
Bogaty skład chrzanu sprawia, że wykazuje on działanie bakteriobójcze, grzybobójcze, wykrztuśne, przeciwreumatyczne i niewielkie moczopędne. Co więcej, działa przeciwwirusowo oraz pobudza wydzielanie soków trawiennych. Chrzan ma również działanie przeciwnowotworowe oraz skutecznie wzmacnia odporność organizmu.
Chrzan w celach leczniczych stosowany jest zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie. Stosowany wewnętrznie, zmniejsza objawy związane z infekcjami górnych i dolnych dróg oddechowych, które przebiegają z katarem i kaszlem, a także bywa stosowany w niektórych schorzeniach wątroby i dróg żółciowych, zaburzeniach trawiennych i chorobach reumatycznych. Zewnętrznie chrzan stosowany jest w celu łagodzenia dolegliwości związanych z artretyzmem, zapaleniem ścięgien, a także przeciążeniem stawów i mięśni.
Za prozdrowotne właściwości chrzanu odpowiadają m.in. glukozynolany, izotiocyjaniany, a także związki o działaniu przeciwutleniającym i antyseptycznym.
Choć chrzan stanowi naturalne lekarstwo na wiele dolegliwości, to nie należy go stosować m.in. przy niewydolności nerek, niewydolności wątroby oraz wrzodach żołądka. Osoby cierpiące na przewlekłe choroby układu pokarmowego oraz układu moczowego powinny przed włączeniem chrzanu do swojej diety zasięgnąć porady lekarza.
Chrzan do celów leczniczych – w formie syropu lub nalewki
Z utartych korzeni chrzanu robi się syrop z chrzanu, który tradycyjnie stosowany jest m.in. podczas przeziębienia. Syrop chrzanowy robi się ze świeżo startego korzenia chrzanu. 200 g należy zalać szklanką przegotowanej, schłodzonej wody, 200 gramami miodu naturalnego oraz czterema łyżkami soku z cytryny. Połączone składniki należy zblendować i odsączyć przez gazę lub bardzo gęste sitko. Tak przygotowany syrop ma bardzo ostry smak. Nie należy przyjmować go na pusty żołądek. W czasie infekcji ptzyjmujemy go po rozcieńczeniu z wodą, 3 razy dziennie po łyżce stołowej.
Tarty chrzan można także przykładać na obolałe mięśnie i stawy, pamiętając, że po wystąpieniu uczucia pieczenia należy zdjąć okład, wytrzeć skórę i posmarować ją wazeliną, tranem bądź maścią tranową. Nie należy przykładać tartego chrzanu na podrażnioną lub uszkodzoną skórę!
Do nacierania stosowana jest także nalewka z chrzanu. Aby ją przygotować, należy około 10 g świeżego chrzanu zalać szklanką wódki lub spirytusu. Po tygodniu trzeba nalewkę przecedzić, pamiętając o odciśnięciu chrzanu przez gazę lub gęste płótno. Nalewkę z chrzanu trzeba przelać do szczelnie zamykanej butelki i przechowywać w ciemnym miejscu.
Jak uprawiać chrzan w ogrodzie lub na balkonie?
Chrzan to roślina lecznicza, którą możemy z powodzeniem uprawiać w przydomowym ogrodzie lub w dużej donicy, którą ustawimy na balkonie lub tarasie, zyskując dostęp do świeżych korzeni, z których przygotujemy np. domowy chrzan tarty.
Gleba do uprawy chrzanu powinna być żyzna, zasobna w składniki odżywcze i wilgotna. Idealny odczyn pH gleby do uprawy chrzanu to 5,5- 6,5. Warto wiedzieć, że chrzan jest wrażliwy na silnie kwaśny odczyn gleby oraz źle znosi przesuszenie – chrzan powinien mieć stale wilgotną glebę. Dlatego w okresie suszy, zalecane jest jego częste podlewanie. Zalecane jest również nawożenie chrzanu nawozem azotowym.
Sadzenie chrzanu powinno odbywać się wczesną wiosną (tuż po rozmarznięciu gleby) lub jesienią (podobnie jak cebulę i czosnek). Chrzan uprawia się na stanowiskach półcienistych. Zbiór chrzanu odbywa się jesienią, gdy liście zaczynają żółknąć.
Chrzan jest rośliną mrozoodporną. Posadzony w gruncie, nie wymaga zabezpieczenia przed działaniem niskiej temperatury. Rozważając sadzenie chrzanu w donicy, należy odpowiednio zabezpieczyć ją przed mrozem np. za pomocą styropianu.
Czytaj też:
Chrzan to zdrowie. Przepis na pyszną pastę z dodatkiem chrzanuCzytaj też:
Ma antyrakowe i odchudzające właściwości. Jest mało znana w Polsce, a w smaku przypomina chrzan
Źródła:
- B. Kuźnicka, M. Dziak, Zioła i ich stosowanie. Historia i współczesność – wydanie III poprawione, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich PZWL, Warszawa, 1984
- H. Ciborowska, A. Ciborowski, Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2021
- Ożarowski A., Jaroniewski W., Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1987