Spożywając nieświeżą, surową lub niedogotowaną żywność, narażamy się na wystąpienie zatrucia pokarmowego. Może ono mieć różne skutki. W przypadku zatruć pokarmowych o podłożu bakteryjnym, mamy do czynienia z poważnym zagrożeniem wystąpieniem powikłań, które mogą doprowadzić nawet do utraty życia. Listeria monocytogenes jest bakterią, która może znajdować się np. w mięsie, nabiale, rybach oraz daniach gotowych. Bakteria Listeria monocytogenes obecna jest w organizmach wielu hodowlanych zwierząt, ryb, ptaków, a także w środowisku naturalnym np. w wodzie i glebie, dlatego dość często dochodzi do skażenia nią produktów spożywczych, które np. są niewłaściwie przechowywane i przetwarzane. Zakażenie bakterią Listeria monocytogenes zwierząt m.in. krów może przebiegać bezobjawowo, jednak bakterie obecne są w ich mięsie, a także mleku, z którego produkowane są np. sery pleśniowe. Bakterie, które wywołują listeriozę, mogą przedostać się do naszego organizmu, jeżeli spożyjemy zakażone produkty pochodzenia zwierzęcego i nie przestrzegamy zasad higieny, rezygnując np. z mycia owoców i warzyw przed spożyciem. Zakażenie u człowieka może przebiegać w sposób bezobjawowy, skąpoobjawowy lub przybrać postać piorunującą, wywołując posocznicę lub np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
Bakteria, która wywołuje listeriozę, namnaża się w niskiej temperaturze, co sprawia, że możemy zanieczyścić nią żywność, np. niewłaściwie przechowując w lodówce surowe mięso, ryby i niepasteryzowane sery. Pałeczka Listeria monocytogenes została po raz pierwszy wykryta u królików w 1927 roku, a w 1929 roku po raz pierwszy wykryto zakażenie u człowieka – pacjent miał objawy wskazujące na mononukleozę zakaźną. Od tej pory bakteria Listeria monocytogenes stała się przyczyną wielu lokalnych epidemii, których źródłem było przede wszystkim spożycie zakażonych nią pokarmów.
Bakteria Listeria monocytogenes nie zagraża każdemu z nas. W wielu przypadkach organizm szybko zwalcza zakażenie, jednak wyodrębniono grupę osób szczególnie narażonych na piorunujący przebieg listeriozy. Obecność Listeria monocytogenes w spożytym pokarmie najbardziej zagraża kobietom ciężarnym, niemowlętom, a także seniorom oraz osobom, których układ immunologiczny nie funkcjonuje w prawidłowy sposób m.in. osobom z obniżoną odpornością na skutek chorób przewlekłych.
1. Listerioza – co warto wiedzieć?
Każdego roku w Polsce diagnozowanych jest kilkadziesiąt przypadków zakażenia pałeczką Listeria monocytogenes. Większość z nich dotyczy niemowląt i małych dzieci, kobiet ciężarnych, osób starszych, a także osób z obniżoną odpornością. Zakażenie bakterią Listeria monocytogenes nieco inaczej objawia się u osób, których układ odpornościowy działa w pełni efektywnie oraz osób z niedoborami odporności o różnym podłożu. Często nie mamy pojęcia, że przechodzimy listeriozę, bo objawy choroby przypominają m.in. grypę żołądkową. U osób, których układ immunologiczny funkcjonuje prawidłowo, rzadko dochodzi do powikłań. Choroba zwalczana jest w ciągu 1-3 dni, charakteryzują ją objawy grypopodobne (dreszcze, bóle mięśniowe, osłabienie) oraz ból brzucha, wymioty i biegunka. W tym przypadku bakteria Listeria monocytogenes najczęściej nie przedostaje się poza układ pokarmowy.
U osób z upośledzeniem odporności o różnym podłożu oraz kobiet w ciąży listerioza może doprowadzić do poważnych powikłań. Z tego względu niezbędne jest przestrzeganie zasad higieny przechowywania, przygotowywania i spożywania pokarmów pochodzenia zwierzęcego oraz mogących mieć kontakt np. zanieczyszczoną wodą i glebą warzyw i owoców.
Warto pamiętać, że choroby zakaźne zawsze stanowią poważne zagrożenie. Bakteria Listeria monocytogenes występuje powszechnie, dlatego dość łatwo możemy się nią zarazić. W większości przypadków źródło zakażenia stanowią chętnie spożywane pokarmy.
2. Listerioza – przyczyny
Listerioza powoduje przede wszystkim zakażenia żołądkowo-jelitowe, a wywołująca ją bakteria przedostaje się do organizmu drogą pokarmową. Zdarza się, że do zakażenia bakterią Listeria monocytogenes dochodzi na skutek braku odpowiedniej higieny rąk – możemy przenieść bakterie do ust, zapominając np. o umyciu rąk po krojeniu surowego mięsa lub patroszeniu ryb, a także po kontakcie z wydzielinami zakażonego zwierzęcia. Największe ryzyko zachorowania na listeriozę wiąże się ze spożywaniem m.in.:
- niepasteryzowanego mleka,
- serów pleśniowych i serów typu feta,
- ryb wędzonych na zimno,
- sushi,
- surowego mięsa,
- surowych kiełbas i innych wędlin,
- lodów,
- nieumytych owoców i warzyw.
Bakteria wywołująca listeriozę obecna jest także w gnijących roślinach, dlatego może dojść do zakażenia po spożyciu niewłaściwie przygotowanych kiszonek, które zaczęły się psuć.
Dość często dochodzi do rozprzestrzeniania się bakterii z zakażonej żywności na inne produkty spożywcze np. za pośrednictwem naszych rąk, desek do krojenia i sztućców. Jeżeli będziemy przechowywać skażoną bakterią żywność w lodówce, może dojść do rozprzestrzenienia się drobnoustrojów na inne pokarmy. W tym przypadku pałeczka Listeria monocytogenes może znajdować się także w produktach spożywczych spoza grupy wysokiego ryzyka.
Ponieważ bakterie Listeria monocytogenes obecne są w kale, może dojść do skażenia np. warzyw i owoców podczas ich nawożenia nawozem naturalnym chorych zwierząt. Niegdyś dochodziło do zakażenia listeriozą na oddziałach noworodkowych i innych oddziałach szpitalnych, co miało związek z dokonywaniem pomiarów temperatury w odbycie jednym termometrem, jednak obecnie w szpitalach są używane termometry bezdotykowe. Infekcje w obrębie przewodu pokarmowego są w niemal 100% spowodowane spożyciem pokarmów, w których znajdują się bakterie Listeria monocytogenes.
Listerioza to podstępna i groźna choroba, której możemy uniknąć, stosując się do kilku prostych zasad.
Ważne! Kobiety w ciąży powinny unikać pokarmów, które mogą spowodować zatrucie. Trzeba także zachować ostrożność podczas przygotowywania pokarmów dla niemowląt i małych dzieci.
3. Objawy listeriozy
Objawy listeriozy mogą początkowo przypominać zwykłe przeziębienie, grypę (objawy grypopodobne) lub zakażenie rotawirusem. Pierwsze objawy choroby to:
- osłabienie,
- bóle mięśni,
- dreszcze,
- podwyższona temperatura ciała,
- wymioty,
- biegunka,
- ból brzucha,
- rzadziej zaburzenia równowagi.
U osób z silnym układem immunologicznym objawy te ustępują w ciągu kilku dni, jednak w przypadku osób z upośledzoną odpornością bakteria może przeniknąć do krwi i zacząć atakować różne narządy oraz układy. Skutkuje to rozwojem posocznicy oraz zaburzeniami w funkcjonowaniu organizmu, które mogą zagrozić zdrowiu i życiu. Powikłania listeriozy to m.in.:
- zapalenie wsierdzia,
- zapalenie stawów,
- zapalenie gałki ocznej,
- zakażenia skóry,
- zakażenia ośrodkowego układu nerwowego np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
- zmiany skórne.
Co ważne, powyższe powikłania dotyczą także dzieci zakażonych tuż po urodzeniu oraz noworodków z listeriozą wrodzoną. Listerioza u kobiety w ciąży często prowadzi do poronienia oraz może wywołać poważne wady rozwojowe płodu.
4. Jak uniknąć zakażenia listeriozą?
Zakażenia możemy uniknąć, poddając żywność obróbce termicznej, bo bakteria Listeria monocytogenes ginie w temperaturze powyżej 45 stopni Celsjusza. Powinniśmy wyparzać lub myć w gorącej wodzie np. deski do krojenia surowego mięsa oraz myć ręce ciepłą wodą z mydłem podczas przygotowywania pokarmów. Należy rozsądnie wybierać obiekty gastronomiczne, w których decydujemy się spożywać posiłki oraz myć warzywa i owoce przed spożyciem.
Listerioza nie przenosi się z człowieka na człowieka, jednak trzeba pamiętać, że jest to choroba odzwierzęca, którą możemy zarazić się np. poprzez kontakt z odchodami zwierząt gospodarskich m.in. bydła. Nosicielami listeriozy mogą być także często hodowane w domach króliki miniaturowe oraz świnki morskie.
Czytaj też:
Bezpieczeństwo żywności – czym jest i od czego zależy?