Czarnuszka to zdrowie z natury. Poznaj jej właściwości i zastosowanie nie tylko w kuchni

Czarnuszka siewna to niepozorna roślina jednoroczna z rodziny jaskrowatych, rosnąca w klimacie suchym, subtropikalnym, a także umiarkowanym, szeroko rozpowszechniona w Europie oraz Afryce. Czarnuszka siewna nie urzeka okazałym wyglądem – ta roślina jednoroczna osiąga do 40 cm wysokości, ma podwójnie lub potrójne pierzastosieczne liście oraz niewielkie kwiaty koloru niebieskiego, żółtawego, zielonkawego lub białego. Liście czarnuszki stanowią źródło witaminy C – zawierają jej więcej niż natka pietruszki. Po przekwitnięciu czarnuszka siewna zawiązuje niewielkie owoce, w których wnętrzu kryją się czarne, aromatyczne i słynące z właściwości prozdrowotnych nasiona. Łatwo przeoczyć czarnuszkę pośród innych roślin np. na łące. Warto dowiedzieć się więcej na temat możliwości zastosowania ziaren czarnuszki siewnej i ich wyjątkowych właściwości prozdrowotnych, które wykorzystywano już w starożytnym Egipcie.

Czarnuszka siewna (Nigella sativa L.) – co warto wiedzieć?

Czarnuszka zajmuje ważne miejsce wśród roślin o leczniczych właściwościach. Wzmianki na temat czarnuszki można znaleźć w Starym Testamencie; o tej roślinie pisał również ojciec medycyny – Hipokrates. Ziarna czarnuszki często stosowane są jako przyprawa – w kuchni polskiej tradycyjnie były dodawane m.in. do pieczywa, nadając mu ciekawy, pikantny smak, za który odpowiadają olejki eteryczne zawarte w nasionach czarnuszki. Legenda głosi, że olej z czarnuszki znaleziono w grobowcu Tutenchamona. Nie brakuje pisemnych dowodów na stosowanie czarnuszki w celach leczniczych i profilaktycznych.

Warto jednak oprzeć się nie tylko na przekazywanych z pokolenia na pokolenie informacjach na temat zastosowania i działania ziaren czarnuszki, ale także dowodach naukowych. Przeprowadzono liczne badania, które potwierdzają, że czarnuszka może w pozytywny sposób wpływać na funkcjonowanie ludzkiego organizmu, pomagając łagodzić objawy wielu schorzeń i dolegliwości zdrowotnych. Trzeba pamiętać, że nasiona czarnuszki nie są „magicznym lekiem”, którym można zastąpić wizytę u lekarza oraz dobrane do potrzeb pacjenta leczenie farmakologiczne. Zanim sięgniemy po czarnuszkę, aby walczyć z objawami chorobowymi i dolegliwościami zdrowotnymi, warto zasięgnąć porady lekarza.

Nasiona czarnuszki bywają przedstawiane jako naturalne remedium na każdą dolegliwość. Choć faktycznie przyczyniają się do poprawy zdrowia – nasiona czarnuszki siewnej oraz olej z czarnuszki wykazują m.in. działanie przeciwzapalne, to trzeba stosować je z umiarem. Przedawkowanie czarnuszki może wywołać uciążliwe dolegliwości żołądkowe. Co więcej, nie każdy powinien sięgać po nasiona czarnuszki siewnej oraz olej z czarnuszki. W celach leczniczych i profilaktycznych nie należy stosować jej u dzieci, które nie ukończyły 3. roku życia, a także u kobiet ciężarnych.

Choć nasiona czarnuszki i olej z nasion czarnuszki są produktami naturalnymi, to możliwe jest wystąpienie skutków ubocznych ich stosowania, do których zaliczamy m.in. reakcję alergiczną.

Wartości odżywcze nasion czarnuszki siewnej

Czarnuszka zawiera witaminy, składniki mineralne, niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, naturalne antyoksydanty, białko, ważne aminokwasy egzogenne i błonnik pokarmowy. W niepozornych nasionach czarnuszki znajduje się około 100 aktywnych związków, które w pozytywny sposób wpływają na funkcjonowanie organizmu.

Nasiona czarnuszki oraz olej z czarnuszki dostarczają do naszego organizmu m.in.:

• białko,
• aminokwasy egzogenne (fenyloalanina, izoleucyna, leucyna, lizyna, metionina, treonina, tryptofan, walina),
• witaminy – (witamina A, witamina E, witaminy z grupy B i kwas foliowy),
• składniki mineralne (wapń, magnez, żelazo, sód, potas, fosfor, mangan, selen, miedź, cynk)
• olejek eteryczny,
• nienasycone kwasy tłuszczowe (m.in. kwas linolowy, kwas alfa-linolenowy, kwas oleinowy, kwas eikozadeinowy)
• błonnik pokarmowy,
• fosfolipidy,
• fitosterole.

Nasiona czarnuszki (w celach leczniczych stosowane są mielone nasiona czarnuszki), olejek z czarnuszki i ekstrakty wodne wykazują właściwości zdrowotne, znajdując zastosowanie jako wsparcie leczenia często diagnozowanych schorzeń, a także element profilaktyki np. chorób cywilizacyjnych.

Lecznicze właściwości czarnuszki siewnej

Czarnuszka wykazuje działanie:

• przeciwbakteryjne – ze względu na działanie przeciwbakteryjne czarnuszka doskonale sprawdzi się jako wsparcie antybiotykoterapii m.in. w przebiegu zakażenia Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty);
• przeciwwirusowe – potwierdzono skuteczne działanie oleju z czarnuszki w przebiegu infekcji wywołanej przez Cytomegalowirus oraz wirus zapalenia wątroby typu C;
• przeciwpasożytnicze – zastosowanie nasion czarnuszki i oleju z czarnuszki działa wspomagająco w zakażeniach pasożytniczych, wspierając leczenie m.in. zakażenia tasiemcem oraz malarii;
• przeciwutleniające – zawarte w czarnuszce naturalne antyoksydanty redukują wolne rodniki tlenowe na poziomie komórkowym, zmniejszając liczbę mediatorów prozapalnych oraz spowalniając procesy starzenia się organizmu;
• przeciwcukrzycowe – znajdujące się w nasionach czarnuszki siewnej i oleju z czarnuszki kwasy tłuszczowe zmniejszają poziom cukru we krwi oraz obniżają poziom lipidów;
• przeciwalergiczne – czarnuszka wykazuje działanie przeciwalergiczne, zmniejszając dolegliwości ze strony górnych dróg oddechowych. Badania dowiodły, że po dwóch tygodniach stosowania ekstraktu z czarnuszki siewnej, u osób badanych zmniejszyły się objawy alergii związane ze stanem zapalnym błony śluzowej nosa;
• przeciwzapalne – właściwości przeciwzapalne czarnuszki wykorzystywane są podczas leczenia wielu schorzeń przewlekłych (np. osteoporoza, atopowe zapalenie skóry, trądzik)
• przeciwnowotworowe – badania dowiodły, że substancje antynowotworowe czarnuszki mają silne właściwości cytotoksyczne m.in. wobec ludzkich komórek raka piersi.

Zawarte w czarnuszce aktywne biologicznie związki wykazują także m.in.:

• aktywność gastroochronną – czarnuszka zmniejsza m.in. stany zapalne żołądka i jelit, redukując objawy choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, a także refluksu żołądkowo-przełykowego. Tradycyjnie stosowana jest przy różnych dolegliwościach ze strony przewodu pokarmowego;
• aktywność immunoregulującą – bioaktywne związki z nasion czarnuszki siewnej regulują różnorodne reakcje układu odpornościowego, zmniejszając m.in. wydzielanie mediatorów prozapalnych;
• aktywność hepatoochronną, nefroochronną i neuroochronną – obecne w czarnuszce związki biologiczne wykazują działanie ochronne na komórki wątroby, nerek oraz mózgu.

Regularne stosowanie oleju z czarnuszki oraz nasion czarnuszki zapewnia prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, dostarczając do organizmu cenne witaminy i minerały, a także związki o potwierdzonym działaniu uspokajającym i poprawiającym nastrój, łagodzi objawy alergii, usprawnia pracę układów pokarmowego, moczowego i układu sercowo-naczyniowego, a także obniża poziom glukozy we krwi. Co więcej, regularne stosowanie czarnuszki wpływa na ciśnienie krwi, pomaga zapobiegać rozwojowi miażdżycy, redukuje objawy dny moczanowej, zapobiega powstawaniu kamieni moczowych, pomaga zapobiegać osteoporozie, a także odgrywa istotną rolę w redukcji przewlekłych stanów zapalnych oraz leczeniu infekcji i schorzeń przewlekłych dróg oddechowych (np. astma).

Czarnuszka znajduje również zastosowanie w leczeniu dermatoz oraz pomaga zadbać o piękny wygląd włosów, zapobiegając ich nadmiernemu wypadaniu oraz pomagając szybciej pozbyć się łupieżu.

Warto pamiętać, że choć właściwości lecznicze czarnuszki zostały potwierdzone licznymi badaniami, to nie należy stosować nasion czarnuszki siewnej i oleju z czarnuszki w celach leczniczych, bez konsultacji z lekarzem. Naturalne terapie nie mogą zastąpić leczenia konwencjonalnego.

Jak stosować czarnuszkę siewną?

Czarnuszkę siewną można stosować na kilka sposobów. Chcąc wzbogacić dietę w cenne witaminy i minerały oraz inne składniki odżywcze, warto stosować nasiona czarnuszki jako dodatek np. do sałatek, domowego pieczywa, tłustych mięs, dań jednogarnkowych, a także słodkich deserów.

W celach leczniczych stosowane są zmielone nasiona czarnuszki oraz olej z czarnuszki. Zalecane dzienne spożycie mielonych nasion czarnuszki to 2-5 g dwa razy dziennie. Zalecane dzienne spożycie oleju z czarnuszki to 500-1000 mg 2-3 razy dziennie.

Czarnuszka – przeciwwskazania

Przeciwwskazania do stosowania czarnuszki to m.in.:

• wystąpienie objawów alergii po spożyciu czarnuszki lub zastosowaniu oleju z czarnuszki na skórę,
• nasilone wymioty i biegunka,
• przewlekłe zaparcia.

Chcąc stosować zmielone nasiona czarnuszki lub olej z czarnuszki u dzieci, trzeba skonsultować się z lekarzem. Konsultacja lekarska jest niezbędna również w przypadku kobiet w ciąży i kobiet karmiących piersią oraz osób przewlekle chorych.

Czytaj też:
Jajecznica z czarnuszką. Prosty przepis na zdrowe i smaczne śniadanieCzytaj też:
Stosuj tę przyprawę i chudnij. Jak wykorzystać czarnuszkę w kuchni?

Źródła:

• Roksana Jurczak, Julita Reguła, Właściwości prozdrowotne czarnuszki siewnej i jej znaczenie w leczeniu dny moczanowej, Forum Zaburzeń Metabolicznych, 9(3), s. 95–102, 2018
• Magdalena Borusiewicz, Zbigniew Janeczko, Nigella sativa L. – roślinny surowiec o właściwościach plejotropowych, Postępy Fitoterapii, (16)4, s. 223-236, 2015
• Klaudia Ciesielska-Figlon, Agnieszka Daca, Katarzyna A. Lisowska, Olej z nasion czarnuszki siewnej (Nigella sativa) jako produkt immunomodulujący, Postępy Fitoterapii, 20(1), s. 35-40, 2019
• A. Ahmad, A. Husain, M. Mujeeb, S. Alam Khan, A. Kalam Najmi, N. Ali Siddique, Z. A Damanhouri, F. Anwar, A review on therapeutic potential of Nigella sativa: A miracle herb, DOI: 10.1016/S2221-1691(13)60075-1