Badania naukowe potwierdziły zależność pomiędzy zdrowiem jelit, na które wpływa m.in. odpowiednia jakość i ilość mikroflory jelitowej, oraz ogólnym stanem zdrowia organizmu i funkcjonowaniem układu immunologicznego. Autorką diety GAPS (Gut and Psychology Syndrome), nazywanej również dietę zespołu psychologiczno-jelitowego, jest lekarka Natasha Campbell-McBride. Opracowała ona i opisała w swojej książce „Zespół psychologiczno-jelitowy – naturalne metody leczenia autyzmu, ADHD, dysleksji, dyspraksji, depresji i schizofrenii” model żywienia, który – według jej teorii – ma być pomocny w leczeniu powyższych schorzeń.
Dieta GAPS Natashy Campbell-McBride oparta jest na założeniach diety specyficznych węglowodanów (SCD), która została stworzona przez dr Sidneya Haasa w latach 50. ubiegłego wieku. Dieta ta była stosowana przez pacjentów chorych na celiakię i wrzodziejące zapalenie jelita grubego.
Dieta GAPS – informacje podstawowe
Stosowana dieta wpływa na stan naszych jelit, przyczyniając się do poprawy ich zdrowia lub występowania zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego. Zaburzenia mikrobioty jelitowej mają bardzo niekorzystny wpływ na ogólny stan naszego zdrowia, zwiększając ryzyko rozwoju zakażeń grzybiczych, osłabiając odporność organizmu i przyczyniając się np. do zwiększenia ryzyka rozwoju chorób nowotworowych.
Autorka diety GAPS twierdzi, że stan zdrowia jelit ma związek ze stanem zdrowia psychicznego. Doktor Natasha Campbell-McBride podczas układania diety GAPS bazowała m.in. na własnych doświadczeniach w pracy z osobami cierpiącymi na choroby neurologiczne i psychiatryczne.
Według autorki diety GAPS ma ona na celu odbudowę mikrobioty jelit, uszczelnienie bariery jelitowej i oczyszczenie organizmu z toksyn. Dieta GAPS dzieli się na sześć etapów, które uwzględniają spożywanie określonych pokarmów. Dieta GAPS jest dietą ubogą w błonnik, która eliminuje z jadłospisu wiele produktów spożywczych o wysokich wartościach odżywczych.
Ze względu na zagrożenia związane ze stosowaniem eliminacyjnej diety GAPS, nie powinna być ona stosowana bez nadzoru lekarza i dietetyka. Co ważne – dieta GAPS nie jest modelem żywieniowym, który ma na celu redukcję masy ciała oraz poprawę wyglądu sylwetki! Dieta GAPS nie jest też planem żywieniowym, na który możemy przejść bez wcześniejszego przygotowania. Wstęp do stosowania diety GAPS powinno uwzględniać wykonanie badań diagnostycznych oraz konsultację ze specjalistą.
Ważne! Skuteczność diety GAPS jako wsparcia leczenia zespołu psychologiczno-jelitowego nie została potwierdzona badaniami naukowymi! Dieta GAPS może poprawić stan zdrowia, jednak jej stosowanie wiąże się z licznymi zagrożeniami. Ten model żywieniowy bazuje na bardzo ograniczonej ilości zalecanych pokarmów. Stosując dietę GAPS, wykluczamy z jadłospisu pokarmy bogate w błonnik pokarmowy, który jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania przewodu pokarmowego. Pokarmy z błonnikiem, które stanowią także źródło węglowodanów złożonych, zastępują pokarmy wpływające na liczbę i jakość bakterii jelitowych m.in. sfermentowane produkty mleczne, kiszone warzywa oraz domowy bulion mięsny. Istotny element diety GAPS stanowi odpowiednio dobrana suplementacja.
Dieta GAPS polecana jest dla osób, które cierpią na różne zaburzenia psychiczne i schorzenia neurologiczne. Aby uniknąć ryzyka pogorszenia stanu zdrowia, nie należy jej stosować bez konsultacji z lekarzem. Dieta GAPS nie zastąpi odpowiednio dobranego leczenia, które jest niezbędne w celu redukcji objawów chorobowych!
Zasady diety GAPS
Zasady diety GAPS uwzględniają zastąpienie produktów, które zawierają węglowodany złożone, produktami o wysokiej zawartości naturalnych probiotyków.
Zakazane w Diecie GAPS są produkty z wysoką zawartością błonnika pokarmowego (np. zbożowe produkty pełnoziarniste). Na diecie GAPS nie można także jeść warzyw skrobiowych (np. ziemniaków) oraz nasion roślin strączkowych (np. fasoli, grochu, produktów sojowych). Stosowanie diety GAPS uwzględnia także rezygnację ze spożywania żywności przetworzonej. Pomimo licznych kontrowersji, które dotyczą założeń diety GAPS, może się ona przyczynić do wypracowania zdrowych nawyków żywieniowych, ponieważ zakłada rezygnację ze spożycia cukru, słodyczy, słonych i słodkich przekąsek oraz innych produktów wysoko przetworzonych np. dań gotowych, produktów instant i fast-foodów. Chcąc przestrzegać zaleceń diety GAPS, trzeba również usunąć z codziennego jadłospisu alkohol, kawę, herbatę, kakao, soki owocowe i napoje gazowane.
Podstawę diety GAPS stanowią fermentowane produkty mleczne, kiszone warzywa oraz domowy rosół – wywar mięsny. Inne produkty, które są dozwolone dla osób stosujących dietę GAPS to m.in.:
- warzywa pozbawione skrobi (np. ogórki, pomidory, marchew, cukinia, kapust, brokuły, kalafior,
- owoce,
- wysokiej jakości mięso (najlepiej ekologiczne),
- ryby i owoce morza,
- jaja z chowu ekologicznego,
- tłuszcze pochodzenia zwierzęcego i oleje roślinne,
- orzechy,
- nasiona,
- czosnek.
Restrykcyjne zasady diety GAPS uwzględniają wybór wysokiej jakości produktów spożywczych, które spełniają określone kryteria i są w odpowiedni sposób przygotowane do spożycia.
Jak już zostało wspomniane, główną zasadą diety GAPS jest eliminacja węglowodanów złożonych oraz spożywanie dużej ilości produktów, które pomagają odbudować mikrobiotę jelit. Jedzenie kiszonej kapusty, kiszonych ogórków, kiszonych buraków i innych kiszonek pomaga uzupełnić niedobory bakterii probiotycznych, które w dużej mierze odpowiadają za zdrowie jelit. Ze względu na wrażliwość bakterii probiotycznych na działanie wysokiej temperatury, bogate w nie produkty powinny być poddane jak najmniejszej obróbce termicznej. Rezygnacja z pokarmów bogatych w błonnik może jednak wpływać na efekty stosowania diety bogatej w naturalne probiotyki, które potrzebują pożywki w postaci prebiotyków. Prebiotyki to m.in. nietrawione przez człowieka oligosacharydy i polisacharydy, które wpływają na aktywność bakterii jelitowych oraz pobudzają ich wzrost.
Etapy diety GAPS
Dieta GAPS dzieli się na VI etapów. W każdym z nich wprowadzane są do jadłospisu określone produkty spożywcze. Co ważne – poszczególne etapy mogą trwać przez różny czas, co ma związek z indywidualną reakcją na wprowadzane do diety produkty.
Bardzo ważne jest stopniowe przyzwyczajenie organizmu do nowego sposobu odżywiania. Poszczególne etapy diety GAPS uwzględniają wprowadzanie do jadłospisu różnych produktów:
- I etap – głównie domowy wywar mięsny, świeżo wyciskane soki owocowo-warzywne oraz domowy jogurt i kefir (jeżeli nie występuje ich nietolerancja) – na tym etapie organizm przyzwyczajany jest do nowej diety i oczyszczany z toksyn,
- II etap – soki z kiszonych warzyw, które uzupełniają niedobory bakterii jelitowych,
- III etap – jaja od kur z chowu ekologicznego,
- IV etap – pieczone mięso,
- V etap – surowe warzywa,
- VI etap – surowe owoce.
Czytaj też:
Sok z kiszonej kapusty jest zdrowy, ale nie dla każdego. Kto nie powinien go pić?
Brak niepokojących objawów ze strony przewodu pokarmowego powoduje, że rozpoczynana jest pełna dieta GAPS oraz stopniowo wprowadzane są do jadłospisu produkty, które były spożywane przed przejściem na dietę GAPS. Co ważne – nadal obowiązuje zakaz spożywania produktów wysoko przetworzonych.
Pełna dieta GAPS uwzględnia kontynuowanie spożywania produktów dopuszczonych na ostatnim etapie diety i stopniowym dodawaniu nowych pokarmów. W jadłospisie mogą znaleźć się np. surowe owoce i surowe warzywa (oprócz warzyw skrobiowych), orzechy i nasiona (oprócz nasion roślin strączkowych), miód, kakao, kawa i herbata. Nadal należy unikać produktów zawierających gluten, laktozę, skrobię, cukier i substancje chemiczne. Dieta ta ma być stosowana przez co najmniej dwa lata, aż do osiągnięcia pełnego zdrowia.
Założenia diety GAPS mogą przyczynić się do poprawy samopoczucia, jednak bardzo ubogi jadłospis jest potencjalnie szkodliwy dla zdrowia.
Zagrożenia związane ze stosowaniem diety GAPS
Specjaliści od spraw żywienia wskazują wiele potencjalnych skutków ubocznych stosowania diety GAPS, do których zaliczamy np.:
- niedobory żywieniowe – osoby stosujące dietę GAPS są narażone m.in. na niedobór witamin z grupy B i składników mineralnych, które znajdują się w wyeliminowanych z jadłospisu produktach spożywczych;
- zwiększone ryzyko zaparć, które spowodowane są brakiem błonnika pokarmowego w diecie;
- podwyższenie poziomu cholesterolu spowodowane spożywaniem tłuszczów zwierzęcych;
- spadek zdolności wysiłkowych i zaburzenia koncentracji, które związane są z brakiem węglowodanów w codziennym jadłospisie.
Dieta GAPS jest kontrowersyjnym modelem żywieniowym, który wymaga rezygnacji ze spożywania wielu pokarmów. Plusem jej stosowania jest jadłospis bazujący na nieprzetworzonych produktach oraz eliminacja żywności, która stanowi źródło pustych kalorii, chemicznych dodatków i innych szkodliwych związków.
Warto pamiętać, że dieta GAPS nie powinna być stosowana bez konsultacji z lekarzem lub dietetykiem. Nie ma potwierdzonych wiarygodnymi badaniami dowodów na to, że dieta ta jest skuteczna w leczeniu autyzmu i innych zaburzeń psychicznych.
Choć wiele osób potwierdza skuteczność założeń diety GAPS, to nie należy bezgranicznie ufać opiniom, które możemy przeczytać m.in. w Internecie. Każda dieta eliminacyjna powinna być rozpoczynana z określonych wskazań i po konsultacji z lekarzem.
Czytaj też:
Dieta bezglutenowa nie jest dla każdego. Na czym polega, dla kogo, kiedy nie stosować?Czytaj też:
Dieta FODMAP – zasady, produkty o wysokiej i niskiej zawartości FODMAP
Źródła:
- S. J. Shepherd, P. R. Gibson, Nutritional inadequacies of the gluten-free diet in both recently-diagnosed and long-term patients with coeliac disease, DOI: 10.1111/jhn.12018
- Natasha Campbell-McBride, Zespół psychologiczno-jelitowy GAPS, Wydawnictwo Stenka, 2013